Dachy zielone

Pierwsze „dachy zielone” wykonywano w starożytnej Babilonii w VI w. p.n.e. Widać więc, że dach zielony ma bardzo długą tradycję, pomimo tego jego zalety zaczęto doceniać dopiero niedawno. Dach zielony to atrakcyjna przestrzeń, zarówno użytkowa jak i dekoracyjna, to dodatkowa warstwa zieleni i ziemi, wpływająca korzystnie na lokalny mikroklimat i tworząca nawet swego rodzaju ogród, pozwalający na wykorzystanie go jako oazy spokoju (atmosfera ogrodu, łąki, zielonej przestrzeni), czy punktu widokowego.

Dobrze zaprojektowany dach zielony nie wywołuje wrażenia „ciężkości”, harmonijne połączenie bryły budynku z zazielenieniem, nawet intensywnym wysokim, nie musi „przytłaczać” swoim ciężarem.

Przykład dachu zielonego – fot. Bauder

Ekologiczne zalety dachu zielonego:

• poprawia mikroklimat wewnątrz pomieszczeń
• reguluje wilgotność powietrza i obniża temperaturę o kilka stopni bezpośrednio nad połacią dachową
• zmniejsza ilość wody opadowej odprowadzanej do kanalizacji deszczowej
• wchłania kurz i zmniejsza zanieczyszczenie powietrza
• poprawia funkcjonalność i estetykę budynku
• korzystnie wpływa na samopoczucie mieszkańców lub użytkowników budynku
• stanowi siedlisko flory i fauny
• stanowi element rekultywacji otoczenia
• stwarza dodatkowe miejsca rekreacji

*

Konstrukcja dachu zielonego

Pierwszym etapem jest wybór rodzaju zazielenienia dachu. Determinuje on przyjęcie ilości i grubości kolejnych warstw konstrukcji. Przykładowy układ warstw dachu zielonego pokazuje poniższy rysunek.

Przykładowy układ warstw dachu zielonego – rys. Bauder zazielenienie warstwa wegetacyjna warstwa filtracyjna warstwa drenująca i magazynująca wodę warstwa ochronna warstwa rozdzielająca

Zazielenienie ekstensywne

To najprostszy wariant zazielenienia. Są to rośliny o najniższych wymaganiach wegetacyjnych. Pielęgnacja wymagana jest w zasadzie tylko po zasiewie, do momentu utworzenia zwartego dywanu. Po tym okresie niezbędne jest jedyne minimum pielęgnacji (podlewanie w okresie długotrwałej suszy, nawożenie jeden czy dwa razy w roku) oraz usuwanie niepożądanych samosiejek i chwastów.

Dach zielony o zazielenieniu ekstensywnym – fot. Bauder

Zazielenienie intensywne niskie

To w zasadzie byliny, trawniki i krzewy, z wyjątkiem drzew. Pielęgnacja jest podobna do pielęgnacji ogrodów. Konieczne jest nawożenie i ewentualne podlewanie. Ładnie wygląda przy tym typie zazielenienia wkomponowanie w konstrukcję dachu oczka wodnego.

Dach zielony o zazielenieniu intensywnym niskim – fot. Bauder

Zazielenienie intensywne wysokie

W ręku dobrego architekta krajobrazu pozwala tworzyć bardzo ładne ogrody połączone z elementami małej architektury. Możliwe jest wykorzystanie traw, bylin, krzewów i sporadycznie drzew, co umożliwia różnicowanie wysokości roślin i tworzenie wydzielonych oaz roślinnych. Stawia bardzo wysokie wymagania warstwom konstrukcji dachowej, ponadto wymaga bardzo starannej pielęgnacji oraz instalacji nawadniających. W przypadku zazielenienia intensywnego i niskiej attyki lub znacznego zróżnicowania poziomów roślinności konieczne jest stosowanie dodatkowych żelbetowych ścianek oporowych. Możliwe jest także wykonstruowanie oczek wodnych.

Dach zielony o zazielenieniu intensywnym wysokim – fot. ZinCo

W przypadku zazielenienia intensywnego i niskiej attyce
konieczne jest stosowanie dodatkowych żelbetowych ścianek oporowych – rys. ZinCo

W przypadku znacznego zróżnicowania poziomów roślinności
konieczne jest stosowanie dodatkowych żelbetowych ścianek oporowych – rys. ZinCo

Przykład wykonstruowania oczka wodnego – rys. ZinCo

Hydroizolacja

Musi cechować się: całkowitą wodoodpornością i wodoszczelnością, odpowiednią wytrzymałością na ściskanie, odpornością na przerastanie korzeniami roślin, odpornością na substancje znajdujące się w warstwie wegetacyjnej, mrozoodpornością oraz odpornością biologiczną na grzyby i pleśnie.

Hydroizolacje wykonuje się zasadniczo z dwóch typów materiałów: specjalnych pap bitumicznych z wkładką z folii miedzianej (lub z dodatkiem środków chemicznych powodujących „odpychanie” korzeni od warstwy hydroizolacji – tylko przy zazielenieniu ekstensywnym) albo membran czy folii na bazie tworzyw sztucznych (EPDM, PVC-P, EVA, TPO).
 

Termoizolacja

Izolacja termiczna narażona jest zarówno w trakcie układania, jak i eksploatacji, na szereg niekorzystnych oddziaływań czynników atmosferycznych oraz na obciążenia mechaniczne (cykle zamarzania i odmarzania, długotrwałe przebywanie w wodzie, zmiany temperatury, obciążenia mechaniczne - zarówno stałe jak i zmienne oraz dynamiczne – jeżeli fragment dachu zielonego wykorzystywany jest np. jako parking). Obecność roślin oraz warstwy wegetacyjnej wymusza odporność płyt termoizolacyjnych na substancje powstające na skutek cyklów wegetacyjnych roślin, nawozy i inne agresywne substancje mogące mieć kontakt z warstwą termoizolacyjną oraz na inne rodzaje korozji biologicznej.

W tak trudnych warunkach sprawdzają się płyty z ekstrudowanej pianki polistyrenowej. Dzięki zamkniętym porom cechują się one bardzo niską nasiąkliwością, odpornością na wilgoć i kwasy humusowe. Rozkład i wielość porów (drobne, zamknięte pory) nadają takiej płycie wysoką wytrzymałość mechaniczną, stabilność wymiarów i łatwość obróbki.

Warstwa drenująca

Oprócz zdolności do odprowadzania wody, o czym mówi sama nazwa, warstwa ta powinna ponadto cechować się zdolnością do gromadzenia (akumulacji) wilgoci niezbędnej do wzrostu roślin. Dodatkową funkcją tej warstwy jest stwarzanie miejsca do penetracji korzeni. Najpopularniejszym rozwiązaniem jest warstwa żwiru rzecznego o uziarnieniu 8÷32mm, jednak uziarnienie żwiru zależy od grubości warstwy wegetacyjnej i samej warstwy drenażowej. Ostatnio coraz większą popularność zdobywa również keramzyt. Grubość warstwy drenażowej dla zazielenienia ekstensywnego waha się przeciętnie od 6 do 10 cm, dla zazielenienia intensywnego od 10 do 30 cm i więcej. Z innych materiałów stosuje się płyty i maty drenujące, kubełkowe lub pętelkowe, płyty polistyrenowe czy włókniny strukturalne (najnowsze rozwiązania warstwy drenującej spełniają jednocześnie funkcję warstwy filtracyjnej, rozdzielającej i ochronnej).

Warstwa wegetacyjna

Warstwa wegetacyjna, aby zapewnić roślinom warunki do wzrostu, musi cechować się zdolnością gromadzenia /przepuszczania wody, odpornością na ssące działanie wiatru, stabilnością struktury i zdolnością do zabezpieczenia roślinom niezbędnych do rozwoju składników mineralnych.

Dla zazielenienia ekstensywnego grubość warstwy wegetacyjnej waha się zazwyczaj w granicach 8÷15 cm. Korzenie roślin stabilizują ją, zabezpieczając przed ssącym działaniem wiatru. Najprostszym przykładem takiej warstwy może być mieszanina humusu i odpowiednich materiałów pochodzenia mineralnego (np. żwiru, grysu, keramzytu, tufu wulkanicznego, dolomitu, kory czy pumeksu). Alternatywą może być stosowanie specjalnych mat i płyt wegetacyjnych, produkowanych z włókien kokosowych lub wełny mineralnej i nasyconych substratem glebowym i nasionami.

Dla zazielenienia intensywnego grubość warstwy wegetacyjnej zasadniczo jest nie mniejsza niż 35 cm (a może wynosić nawet powyżej 2 m). Dla wyższych roślin może składać się z jednego lub kilku typów podłoża. Generalnie im wyższa roślinność tym grubsza warstwa wegetacyjna.

Przykład dachu zielonego - fot. Bauder

Warstwa filtracyjna

Jest stosowana pomiędzy warstwą wegetacyjną a warstwą drenującą, choć może być składnikiem systemowej warstwy drenażowej. Nie może ograniczać przepuszczalności wody lecz jednocześnie stanowi filtr zapobiegający wypłukiwaniu z warstwy wegetacyjnej drobnych cząstek i zamulaniu warstwy drenującej. Stosuje się tu zazwyczaj geowłókniny o gramaturze rzędu 150÷200 g/m². Musi być biologicznie i chemicznie obojętna.

Warstwa ochronna

Jest to dodatkowa powłoka ochronna, stosowana na warstwie hydroizolacyjnej.

Warstwa chroniącą przed przenikaniem korzeni

Zapobiega uszkodzeniom hydroizolacji przez korzenie roślin i może jednocześnie być warstwą hydroizolacji. Może to być papa z dodatkiem środka „odpychającego” korzenie, czy też z wkładką z folii miedzianej. Przy zazielenieniu intensywnym doskonale zdają egzamin także folie z tworzyw sztucznych (HDPE, PCV) o grubości przynajmniej 0,8 mm.

Warstwa rozdzielająca

W zależności od przyjętego rozwiązania konstrukcyjnego może oddzielać albo materiały niekompatybilne ze sobą chemicznie, albo oddzielać od siebie: warstwę drenażową od warstwy hydroizolacji lub termoizolacji. Funkcję tę mogą pełnić geowłókniny polipropylenowe o gramaturze od 200 g/m².

*

Najciekawsze rozwiązania dachów zielonych spotkać można w krajach zachodnich i zdobywają sobie one coraz większą popularność także w Polsce.

Dach zielony o zazielenieniu intensywnym wysokim - fot. ZinCo

Początkowo na ogół nieufnie podchodzono do takiego rozwiązania, pomimo że trwałość prawidłowo zaprojektowanego i wykonanego dachu szacowana jest na ponad 50 lat. Nie oznacza to, że nie mają one żadnych wad. Zwiększone wymagania dotyczące nośności konstrukcji, konieczność pielęgnacji i okresowej kontroli instalacji nawadniająco-odwadniających czy relatywnie wysoki koszt. Nie do przecenienia są jednak ich zalety, dlatego należy mieć nadzieję, że z czasem rozwiązania te na dobre zadomowią się w polskim krajobrazie, tym bardziej, że do dyspozycji projektantów, inwestorów i wykonawców są sprawdzone doświadczalnie technologie oraz wysokiej jakości materiały.

*

Warto na samym końcu wspomnieć o zagadnieniach dotyczących kosztorysowania robót związanych z dachami zielonymi. Kosztorysant ma tu do dyspozycji tylko jeden katalog – KNR nr AT-09 „Pokrycia dachowe. Dachy ekologiczne”, a dokładniej rzecz biorąc jego rozdział 02 poświęcony w całości dachom zielonym. Dużym plusem katalogu jest podział na warstwy konstrukcyjne budowlane (precyzując: chodzi tu o zagadnienia związane z warstwami paroizolacji, termoizolacji, hydroizolacji oraz warstwy zapobiegającej przerastaniu korzeni), odwodnienia i warstwy ogrodnicze, co pozwala na kalkulację niemal całej konstrukcji w oparciu o jeden katalog. Oczywiście konieczne będzie tu porównanie założeń z poszczególnych tablic i części opisowej katalogu z wytycznymi producenta/dystrybutora konkretnego systemu, tym niemniej jest to bardzo duże ułatwienie dla kosztorysanta.

Dziękuję firmom Bauder i ZinCo za udostępnienie zdjęć i rysunków.