3. Ochrona praw autorskich cd.

 

3.8. Umowa o korzystanie z utworu

 

Umowa o korzystanie z utworu, upoważnia do budowy np. konkretnego budynku lub budowli w konkretnym miejscu. Stroną umowy o korzystanie z utworu (projektu budowlanego) może być osoba autorsko uprawniona (twórca, jego następca prawny lub osoba, której autorskie prawa majątkowe służą z mocy ustawy, np. pracodawca - jednostka projektowania). Natomiast nabywcą prawa do korzystania z utworu może być każda osoba posiadająca zdolność do czynności prawnej (inwestor, inwestor zastępczy, generalny wykonawca, który w umowie z inwestorem zobowiązał się dostarczyć projekt budowlany itp.). Przyjmując założenie, że projekt budowlany jest nabywany dla realizacji konkretnego budynku lub budowli, a projekt architektoniczno-urbanistyczny dotyczy konkretnego obszaru (licencja wyłączna) - umowa, pod rygorem nieważności, musi zostać zawarta w formie pisemnej. Podstawowym obowiązkiem osoby dysponującej majątkowymi prawami autorskimi jest dostarczenie projektu w terminie określonym w umowie, a jeżeli termin nie był określony - niezwłocznie po ukończeniu projektu. W przypadku projektu budowlanego, prawo budowlane dokładnie określa czas trwania umowy (okres ważności decyzji pozwolenia na budowę wydanej na podstawie tego projektu). Zamawiający ma prawo odstąpić od umowy, jeżeli:

- twórca nie dotrzymał terminu umownego na dostarczenie kompletnego projektu,

- projekt posiada wady fizyczne powodujące, że nie można na jego podstawie wystąpić o wydanie decyzji pozwolenia na budowę, albo rozwiązania projektowe nie uwzględniają założeń do projektowania lub koncepcji wstępnej,

- projekt posiada wady prawne (np. przez naruszenie przez projektanta praw autorskich innego projektanta).

 

Prawo autorskie przyznaje twórcy uprawnienie do jednostronnego rozwiązania umowy (zob. art.56[1] ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych, zwanej dalej ustawą[1]). Jeżeli twórca wykaże naruszenia swoich „istotnych interesów twórczych", ma prawo:

- odstąpienia od umowy,

- wypowiedzenia umowy.

 

Podstawę rozwiązania umowy może stanowić interes konkretnego autora, a nie jakiś interes ogólny odnoszący się do szerszej grupy osób. Jeżeli twórca odstępuje od umowy lub ją wypowiada po przyjęciu utworu, to skuteczność rozwiązania umowy może być uzależniona przez zamawiającego od zabezpieczenia kosztów, jakie poniósł w związku z zawarciem umowy. Jednak zamawiający nie ma prawa domagać się zwrotu kosztów, jeżeli twórca nie ponosi odpowiedzialności za zaniechanie.

 

 

3.9. Dobra osobiste

 

Dobra osobiste człowieka są chronione przez przepisy kc[2] (zob. art.23÷24[2]). Według doktryny do dóbr osobistych zaliczane są przejawy twórczej działalności ludzkiej, nawet wtedy, gdy nie mogą być uznane za utwory w rozumieniu prawa autorskiego. Dobra osobiste, które tworzą więź twórcy z utworem, są chronione (zob. art.10 ustawy[1] oraz art.23 i art.24 § 2 kc[2]).

Legitymacja czynna do wniesienia powództwa o naruszenie dóbr osobistych twórcy przysługuje za życia jedynie jemu samemu. Po śmierci twórcy wniesienie powództwa przysługuje małżonkowi, a następnie zstępnym, rodzicom, rodzeństwu, zstępnym rodzeństwa - jeżeli twórca nie wyraził przed śmiercią innej woli.

Odpowiedzialność z tytułu naruszenia autorskich dóbr osobistych jest odpowiedzialnością obiektywną, niezależną od winy i dobrej woli lub złej wiary osoby, która się naruszenia dopuściła.

W świetle ustaleń art.78 ust.1 ustawy[1] należy rozróżnić dwa rodzaje roszczeń, które służą bądź w przypadku zagrożenia dóbr osobistych, bądź dokonania roszczenia:
1) o zaniechanie naruszenia, kiedy twórca wykaże stan wskazujący na niebezpieczeństwo naruszenia. W celu zapobieżenia konsekwencjom naruszenia, które mogą okazać się nieodwracalne, twórca na podstawie art.731 kpc[3] może wystąpić o wydanie przez sąd zarządzenia tymczasowego w celu zabezpieczenia roszczeń, gdy brak zabezpieczenia mógłby pozbawić twórcę zaspokojenia;
2) o usunięcie skutków naruszenia, kiedy twórca może żądać, by osoba która dopuściła się naruszenia, złożyła publiczne oświadczenie o dokonaniu np. odpowiednich zmian w swoim dziele, eliminujących skutki naruszenia. Oświadczenie powinno też zawierać ubolewanie, sprostowanie, wyjaśnienie pewnych faktów oraz przeproszenie za naruszenie osobistych praw twórcy;
3) o zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej, jeżeli naruszenie było zawinione. W myśl art. 78 ust.1 ustawy[1] sąd może zasądzić odpowiednią sumę pieniężną za doznaną krzywdę. Zamiast przyznania zadośćuczynienia pieniężnego, twórca może żądać zobowiązania sprawcy do uiszczenia sumy na wskazany cel społeczny. Wybór sankcji należy do twórcy (powoda).

 

 

3.10. Dobra majątkowe

 

Dobra majątkowe są chronione, w pierwszym rzędzie za pomocą środków cywilnych o charakterze interesów majątkowych w razie ich naruszenia (zob. art.79 i 80 ustawy[1] i art.415 kc[2]). Każdy z twórców projektu budowlanego może dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia praw autorskich do całego utworu (projektu). Uzyskane świadczenie przypada wszystkim współtwórcom, stosownie do wielkości ich udziałów (zob. art.9 ust.4 ustawy[1]).

Podmiotem, który ponosi odpowiedzialność za naruszenie, jest osoba naruszająca prawa majątkowe twórcy. Sprawcą naruszenia może być nie tylko osoba naruszająca zakres uzyskanych uprawnień, nabywca praw autorskich lub licencjobiorca, ale nawet współtwórca. Roszczenia majątkowe z tytułu naruszenia majątkowych praw autorskich przedawniają się z upływem 10 lat w sytuacji, gdy korzysta z nich twórca, natomiast gdy przedmiotem uprawnionym jest przedsiębiorca (pracodawca) okres ten wynosi 3 lata (zob. art.118 kc[2]). Twórcy przysługuje roszczenie o:

- wydanie uzyskanych korzyści (zob. art.78 ust.1 ustawy[1] w związku z art.405 kc[2]). W pojęciu tym mieści się niezapłacone wynagrodzenie z zysku, jaki uzyskał naruszający w wyniku naruszenia. Gdy naruszenie jest zawinione, twórca może żądać od sprawcy podwójnej wysokości stosownego wynagrodzenia z chwili jego dochodzenia;

- naprawienie wyrządzonej szkody (odszkodowanie), które może być dochodzone jedynie wtedy, gdy nielegalne zwielokrotnienie lub rozpowszechnienie projektu architektonicznego lub architektoniczno-urbanistycznego jest zawinione, tj. ma charakter umyślny - jest świadomym celem bezpośrednim lub ewentualnym, bądź też wynika z lekkomyślności lub niedbalstwa sprawcy (wina umyślna). Przesłanką konieczną odpowiedzialności sprawcy jest ponadto doznanie uszczerbku majątkowego przez twórcę oraz istnienie związku przyczynowego pomiędzy zawinionym działaniem sprawcy a powstałą szkodą;

- zapłatę na rzecz Funduszu Promocji Twórczej, przy którym to roszczeniu twórca działając na podstawie art.79 ust.1 ustawy[1] domaga się, ażeby sprawca naruszenia zawinionego i dokonanego w ramach działalności gospodarczej uiścił odpowiednią sumę pieniędzy na ww. fundusz (zob. art.111 do 114 ustawy[1]).

 

Twórca, działając w celu realizacji roszczeń o ochronę autorskich praw majątkowych, dla pomyślnego przeprowadzenia przed sądem dowodu naruszenia na podstawie art.320÷315 kpc[3], powinien wystąpić o zabezpieczenie dowodów w postępowaniu sądowym. We wniosku twórca musi wskazać co powinno być zabezpieczone, bez potrzeby wskazywania obawy, że w razie braku tego zabezpieczenia ich przeprowadzenie stanie się niewykonalne lub utrudnione. Należy jednak wskazać istnienie przyczyny zabezpieczenia.

Twórca może też wystąpić do sądu z wnioskiem o:

- udzielenie informacji i udostępnienie dokumentacji, mającej znaczenie dla realizacji roszczenia zart.79 ust.1 ustawy[1]. Formułując taki wniosek twórca musi uwzględnić, że zabezpieczenie nie może prowadzić do tego, by pozwany (naruszający) wskazywał dowody przeciwko sobie. Nie może jednak odmówić ujawnienia dowodu mającego związek z wynagrodzeniem autorskim twórcy;

- zabezpieczenie roszczeń - problematykę tę regulują przepisy art.730÷754 kpc[3], w ramach tego wniosku sąd nawet przed wytoczeniem powództwa może wydać (na wniosek uprawnionego) odpowiednie postanowienie o udzielenie zabezpieczenia w postaci zajęcia nieruchomości, rachunku bankowego, albo innej wartości majątkowej, a nawet wyjątkowo zobowiązać naruszającego do zapłaty jednorazowej albo okresowej określonej sumy pieniężnej. Warunkiem wydania postanowienia powinno być uprawdopodobnienie przez twórcę, że przysługuje mu roszczenie z art.79 ust.1 ustawy[1], oraz, że ma on interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia (zob. art.7301 § 1 i art.736 § 1 pkt 2 kpc[3]).

 

 

 

 

- przyp. Redakcji - poniżej przytaczamy przepisy przywołane w tekście artykułu

 

[1] Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz.U. z 2006r. Nr 90, poz.631, z późn.zm.)

Art. 9.

(...)

4. Każdy ze współtwórców może dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia prawa autorskiego do całości utworu. Uzyskane świadczenie przypada wszystkim współtwórcom, stosownie do wielkości ich udziałów.

(...)

 

Art. 10.

Jeżeli twórcy połączyli swoje odrębne utwory w celu wspólnego rozpowszechniania, każdy z nich może żądać od pozostałych twórców udzielenia zezwolenia na rozpowszechnianie tak powstałej całości, chyba że istnieje słuszna podstawa odmowy, a umowa nie stanowi inaczej. Przepisy art. 9 ust. 2–4 stosuje się odpowiednio.

 

Art. 56.

1. Twórca może odstąpić od umowy lub ją wypowiedzieć ze względu na swoje istotne interesy twórcze.

2. Jeżeli w ciągu dwóch lat od odstąpienia lub wypowiedzenia, o którym mowa w ust. 1, twórca zamierza przystąpić do korzystania z utworu, ma obowiązek zaoferować to korzystanie nabywcy lub licencjobiorcy, wyznaczając mu w tym celu odpowiedni termin.

3. Jeżeli odstąpienie od umowy lub jej wypowiedzenie następuje po przyjęciu utworu, skuteczność odstąpienia lub wypowiedzenia może być przez drugą stronę umowy uzależniona od zabezpieczenia kosztów poniesionych przez nią w związku z zawartą umową. Nie można jednak żądać zwrotu kosztów, gdy zaniechanie rozpowszechniania jest następstwem okoliczności, za które twórca nie ponosi odpowiedzialności.

4. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do utworów architektonicznych i architektoniczno-urbanistycznych, audiowizualnych oraz utworów zamówionych w zakresie ich eksploatacji w utworze audiowizualnym.

 

Art. 78.

1. Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub – na żądanie twórcy – zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny.

(...)

 

Art. 79.

1. Uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa:

1) zaniechania naruszania;

2) usunięcia skutków naruszenia;

3) naprawienia wyrządzonej szkody:

a) na zasadach ogólnych albo

b) poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione - trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu;

4) wydania uzyskanych korzyści.

2. Niezależnie od roszczeń, określonych w ust. 1, uprawniony może się domagać:

1) jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia w prasie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie lub podania do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia sądu wydanego w rozpatrywanej sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez sąd;

2) zapłaty przez osobę, która naruszyła autorskie prawa majątkowe, odpowiedniej sumy pieniężnej, nie niższej niż dwukrotna wysokość uprawdopodobnionych korzyści odniesionych przez sprawcę z dokonanego naruszenia, na rzecz Funduszu, o którym mowa w art. 111, gdy naruszenie jest zawinione i zostało dokonane w ramach działalności gospodarczej wykonywanej w cudzym albo we własnym imieniu, choćby na cudzy rachunek.

3. Sąd może nakazać osobie, która naruszyła autorskie prawa majątkowe, na jej wniosek i za zgodą uprawnionego, w przypadku gdy naruszenie jest niezawinione, zapłatę stosownej sumy pieniężnej na rzecz uprawnionego, jeżeli zaniechanie naruszania lub usunięcie skutków naruszenia byłoby dla osoby naruszającej niewspółmiernie dotkliwe.

4. Sąd, rozstrzygając o naruszeniu prawa, może orzec na wniosek uprawnionego o bezprawnie wytworzonych przedmiotach oraz środkach i materiałach użytych do ich wytworzenia, w szczególności może orzec o ich wycofaniu z obrotu, przyznaniu uprawnionemu na poczet należnego odszkodowania lub zniszczeniu. Orzekając, sąd uwzględnia wagę naruszenia oraz interesy osób trzecich.

5. Domniemywa się, że środki i materiały, o których mowa w ust. 4, są własnością osoby, która naruszyła autorskie prawa majątkowe.

6. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio w przypadku usuwania lub obchodzenia technicznych zabezpieczeń przed dostępem, zwielokrotnianiem lub rozpowszechnianiem utworu, jeżeli działania te mają na celu bezprawne korzystanie z utworu.

7. Przepisy ust. 1 i 2 stosuje się odpowiednio w przypadku usuwania lub zmiany bez upoważnienia jakichkolwiek elektronicznych informacji na temat zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, a także świadomego rozpowszechniania utworów z bezprawnie usuniętymi lub zmodyfikowanymi takimi informacjami.

 

Art. 80.

1. Sąd właściwy do rozpoznania spraw o naruszenie autorskich praw majątkowych miejsca, w którym sprawca wykonuje działalność lub w którym znajduje się jego majątek, także przed wytoczeniem powództwa rozpoznaje, nie później niż w terminie 3 dni od dnia złożenia w sądzie, wniosek mającego w tym interes prawny:

1) o zabezpieczenie dowodów oraz o zabezpieczenie związanych z nimi roszczeń;

2) o zobowiązanie naruszającego autorskie prawa majątkowe do udzielenia informacji i udostępnienia określonej przez sąd dokumentacji mającej znaczenie dla roszczeń, o których mowa w art. 79 ust. 1;

3) o zobowiązanie innej niż naruszający osoby do udzielenia informacji, które mają znaczenie dla roszczeń, określonych w art. 79 ust. 1, o pochodzeniu, sieciach dystrybucji, ilości i cenie towarów lub usług naruszających autorskie prawa majątkowe, jeżeli:

a) stwierdzono, że posiada ona towary naruszające autorskie prawa majątkowe, lub

b) stwierdzono, że korzysta ona z usług naruszających autorskie prawa majątkowe, lub

c) stwierdzono, że świadczy ona usługi wykorzystywane w działaniach naruszających autorskie prawa majątkowe, lub

d) została przez osobę określoną w lit. a, b lub c wskazana jako uczestnicząca w produkcji, wytwarzaniu lub dystrybucji towarów lub świadczeniu usług naruszających autorskie prawa majątkowe, a powyższe działania mają na celu uzyskanie bezpośrednio lub pośrednio zysku lub innej korzyści ekonomicznej, przy czym nie obejmuje to działań konsumentów będących w dobrej wierze.

2. Sąd, dopuszczając dowód lub rozpoznając wnioski, o których mowa w ust. 1, zapewnia zachowanie tajemnicy przedsiębiorcy i innych tajemnic ustawowo chronionych.

3. Od obowiązku, o którym mowa w ust. 1 pkt 2 i 3, może uchylić się ten, kto według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego mógłby jako świadek odmówić zeznań lub odpowiedzi na zadane mu pytanie.

4. W uzasadnionych przypadkach sąd może uzależnić wydanie postanowienia o zabezpieczeniu dowodów, o których mowa w ust. 1 pkt 1, od złożenia kaucji.

5. Zażalenia na postanowienia sądu w sprawach, o których mowa w ust. 1, sąd rozpoznaje w terminie 7 dni.

6. Do zabezpieczenia dowodów stosuje się odpowiednio art. 733, art. 742 i art. 744-746 Kodeksu postępowania cywilnego.

 

Art. 111.

1. Tworzy się Fundusz Promocji Twórczości, zwany dalej „Funduszem”.

2. Funduszem dysponuje minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

3. Fundusz jest państwowym funduszem celowym nieposiadającym osobowości prawnej.

 

Art. 1111.

1. Podstawą gospodarki finansowej Funduszu jest roczny plan finansowy, sporządzany na każdy rok budżetowy i zatwierdzany przez dysponenta Funduszu.

2. Roczny plan finansowy określa w szczególności:

1) przychody i wydatki;

2) stan środków obrotowych Funduszu na początek i koniec roku budżetowego;

3) należności i zobowiązania.

3. Sprawozdania budżetowe z wykonania rocznego planu finansowego Funduszu sporządza się w terminach i na zasadach określonych w odrębnych przepisach.

 

Art. 112.

Przychodami Funduszu są:

1) wpływy określone w art. 40;

2) wpływy określone w art. 79 ust. 2;

3) dobrowolne wpłaty, zapisy i darowizny;

4) inne wpływy.

 

Art. 113.

Środki Funduszu przeznacza się na:

1) stypendia dla twórców;

2) pokrycie w całości lub w części kosztów wydań utworów o szczególnym znaczeniu dla kultury i nauki polskiej oraz wydań dla niewidomych;

3) pomoc socjalną dla twórców.

 

Art. 1131.

Do wpłat, o których mowa w art. 40, stosuje się przepisy działu III ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60, z późn. zm.), z tym że uprawnienia organów podatkowych określone w tej ustawie przysługują ministrowi właściwemu do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

 

Art. 114.

1. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, po zasięgnięciu opinii właściwych stowarzyszeń twórców, powołuje komisję opiniującą wnioski w sprawie dofinansowania wydań utworów o szczególnym znaczeniu dla kultury i nauki polskiej, wydań dla niewidomych oraz o przyznanie stypendiów i pomocy socjalnej dla twórców.

2. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego określi, w drodze rozporządzenia, podmioty uprawnione do występowania z wnioskiem o przyznanie środków z Funduszu oraz wymogi formalne, jakim powinien odpowiadać wniosek, uwzględniając konieczność właściwej realizacji zadań Funduszu.

 

[2] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 1964r. Nr 16, poz.93, z późn.zm.)

Art. 23.

Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

 

Art. 24.

§ 1.

Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

§ 2.

Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.

§ 3.

Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym.

 

Art. 118.

Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata.

 

Art. 405.

Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

 

Art. 415.

Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.

 

[3] Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 1964r. Nr 43, poz.296, z późn.zm.)