Poniższy artykuł opracowano w oparciu o stan prawny obowiązujący w momencie powstania tego artykułu.
Redakcja nie gwarantuje aktualności tekstu w okresie późniejszym, jak również nie ponosi odpowiedzialności za ew. stosowanie się do zawartych w nim zaleceń.
Wielu z nas, kosztorysantów, spotyka na swojej zawodowej drodze, jak ja to
nazywam, „gdybaczy”. W dzisiejszych zinformatyzowanych i zinternetowanych
czasach, gdy dostęp do informacji jest niemalże nieograniczony, mamy coraz
szybsze komputery, lepsze programy, „gdybacze” atakują najróżniejszymi
pytaniami, wymagając przy tym niemalże natychmiastowej odpowiedzi... Chociaż,
jak dobrze pamięcią sięgnąć, zawsze tak było
. A kim są
owi „gdybacze” i dlaczego atakują akurat nas kosztorysantów? Z pewnością Państwo
domyślacie się już. W końcu kto rządzi na budowlanym podwórku? Jasne, inwestor
i/ lub współpracujący z nim projektant. Jeden i drugi uwielbia rzucać hasła, w
stylu: „a gdyby tak ten dach pokryć dachówką ceramiczną, a nie cementową, a może
łupkiem…”, „a gdyby tak zamiast stawiać budynek w technologii tradycyjnej,
wykonać go z prefabrykatów…” etc., etc...- ile by to kosztowało? Pytań/ sugestii
można by mnożyć. I trudno dziwić się i inwestorowi, i projektantowi, bowiem gdy
już znamy odpowiedzi na te pytania, mogą oni zdecydować, jak i czy w ogóle
budujemy.
Żeby taką informację uzyskać, kosztorysant musi przygotować kosztorys(-y)
wariantowe. I tym właśnie zajmiemy się w dzisiejszym tutorialu.
Z jakimi przypadkami wariantów możemy spotkać się najczęściej? Przede wszystkim
będą to warianty wynikające z różnych technologii wykonania robót. Dalej, nawet
w ramach jednej technologii możemy mieć kilku producentów materiałów, stąd będą
różne warianty materiałowe. Przygotowując różne warianty kosztorysów, uzyskamy
dwie podstawowe informacje: wartość kosztorysową robót oraz na podstawie ilości
roboczogodzin niezbędnych do wykonania prac - czas realizacji inwestycji. Mamy
przecież inwestorów o różnych wymaganiach. Jednym zależy przede wszystkim na jak
najkrótszym czasie wykonania inwestycji, innym na jak najniższym jej koszcie,
ktoś inny zwróci uwagę na długość gwarancji/ jakość materiałów itp.
Przedstawione przez nas warianty kosztorysowe powinny ułatwić inwestorowi/
projektantowi podjęcie właściwej decyzji. Z drugiej zaś strony wiemy z własnego
doświadczenia, że nadmiar wariantów może wprowadzić niepotrzebny zamęt i
dodatkowe mnożenie dokumentacji. Dlatego uważam, że dwa warianty na "jedną
robotę" w zupełności powinny wystarczyć. Należy również wspomnieć, że
przygotowanie wariantowych kosztorysów to dodatkowa praca dla kosztorysanta. To
nie tylko "kliknięcie" w jedno, czy dwa miejsca w programie, to czasem bardzo
dużo czasochłonnych zmian (zwłaszcza przy różnych technologiach prac), za które
wypadałoby kosztorysantowi również zapłacić
. Ale to
temat na całkiem inne rozważania.
Zaczynamy.
W bazie katalogowej KNR, KNNR możemy znaleźć pozycje, które zawierają warianty.
Są to najczęściej warianty materiałowe i/ lub sprzętowe. Autorzy ww. katalogów
wprowadzili możliwość wybrania do kosztorysu konkretnego wariantu materiału/
sprzętu. System kosztorysowy Norma EXPERT ma wbudowany mechanizm, dzięki któremu
kosztorysant, pobierając pozycję z bazy katalogowej, otrzymuje podpowiedź o
istniejących wariantach i od razu może zadecydować, który z nich wybrać. Do
podjęcia takiej decyzji niezbędne jest posiadanie dokumentacji technicznej i/
lub założeń do kosztorysowania. Jeżeli jednak takowej informacji nie posiadamy,
możemy pobrać do kosztorysu wszystkie dostępne warianty, a dopiero później
odpowiednio je uaktywniać.
Zobaczmy dla przykładu pozycję z KNR 2-02 2006 01 "Okładziny z płyt
gipsowo-kartonowych...". Mamy w niej do wyboru dwie grubości płyt: 9,5 mm oraz
12,5 mm. Gdy posiadamy dokumentację, w której określono grubość płyty,
wybierzemy takową. Gdy jednak nie, zaznaczymy w programie Wszystkie warianty
i naciśniemy klawisz Wstaw.
Do kosztorysu zostanie przeniesiona pozycja z KNR-u wraz z obydwiema
płytami. Jedna będzie stanowić podstawę wyceny w pozycji kosztorysowej,
druga będzie nieaktywna i będzie stanowić wariant dla tej pierwszej. W
Normie EXPERT mamy możliwość wprowadzania wariantów materiałowych/
sprzętowych/ robocizny/ odpadów, a także warianty działów, pozycji,
nakładów i obmiarów. Ww. nieaktywne składniki są w programie wyróżnione
bladym kolorem oraz przekreśleniem. Z kolei numery nieaktywnych
wariantów działów i pozycji są poprzedzone dolnym podkreśleniem.
Poniżej widzimy nieaktywny wariant „płyty gipsowo-kartonowe gr. 12,5 mm”
albo, jak kto woli, aktywny wariant „płyty gipsowo-kartonowe gr. 9,5 mm”.
Do „obsługi” wariantów w programie posłuży nam Lista wariantów, która pozwala dodawać, modyfikować, usuwać i ustawiać warianty. Znajduje się ona w programie w Panelu właściwości - Lista wariantów z prawej strony ekranu. Jeżeli jej nie ma, wybieramy ją z listy Panele (dolny lewy narożnik ekranu).
Warianty w programie mogą być aktywne lub nieaktywne, globalne, zdefiniowane
dla całego kosztorysu lub lokalne, zdefiniowane tylko w dziale lub pozycji.
Klikając na Panelu właściwości - Lista wariantów mamy możliwość wyboru
aktywnego wariantu, klikając na przycisk
lub klikając prawym klawiszem myszy na danym wariancie i wybraniu z menu
podręcznego polecenia Aktywuj wariant.
Poniżej mamy w pierwszej kolejności wybrany aktywny wariant z płytą gr. 9,5 mm.
Następnie wybrany został aktywny wariant z płytą gr. 12,5 mm (podświetlamy
linię z materiałem i klikamy na przycisk
).
Powyższy przypadek dotyczył pozycji, gdy program „wie”, o istniejących
wariantach, stąd pojawiły się one automatycznie na Liście wariantów.
Nie zawsze tak będzie, dlatego mamy możliwość samodzielnego definiowania
wariantów.
Warianty dla działów, pozycji, robocizny, materiałów, sprzętu i odpadów (RMSO)
będziemy definiować i modyfikować na wyżej wymienionej karcie Lista wariantów
wyświetlonej na Panelu właściwości.
Po otworzeniu Panelu właściwości - Lista wariantów mamy do dyspozycji
następujące przyciski:
![]() |
Nowe kryterium umożliwia wprowadzenie nazwy wariantu obejmującego kilka wariantowych działów, pozycji, nakładów. |
![]() |
Nowy wariant umożliwia wpisanie nazwy wariantu. Możemy od razu dodać wszystkie możliwe warianty. |
![]() |
Usunięcie wybranego kryterium lub wariantu. |
![]() |
Aktywowanie wybranego wariantu. |
![]() |
Dołącz inne kryterium wyboru - dołączenie do wybranego kryterium wyboru innych kryteriów. |
![]() |
Kryterium globalne - wybrane kryterium dotyczy całego kosztorysu. |
![]() |
Musi być wybrany jakiś wariant - w wybranym kryterium musi być aktywny jeden z wariantów. |
![]() |
Opcje wariantów - opcje prezentacji wariantów. Po kliknięciu pojawi się poniższe okno. |
Zacznijmy nasz przykład od nowa. Ponownie wybierzemy pozycję z KNR 2-02 2006 01 "Okładziny z płyt gipsowo-kartonowych...". Tym razem wstawimy do pozycji tylko płytę o gr. 9,5 mm.
Aby nie wpisywać w nagłówku pozycji opisu płyty, klikamy na pozycję z "płytą", a następnie zaznaczamy Dodawaj nazwę do opisu pozycji.
I klikamy OK.
Następnie po wywołaniu Listy wariantów z Panelu właściwości
otrzymujemy pustą listę. Możemy teraz przystąpić do definiowania Nowego
kryterium wyboru.
Klikamy na przycisk
,
wówczas w drzewie wariantów, na górze, zostanie wygenerowany nowy wiersz, w
którym w kolumnie Kryterium wpisujemy nazwę nowego kryterium. Wraz z
wierszem kryterium powstaje wiersz wariantu o nazwie: „nie wybrany żaden
wariant”. Po naciśnięciu klawisza Enter lub po przejściu do innego wiersza
następuje zaakceptowanie nazwy. Wpisałem „Grubość płyty”.
Jeśli w danym kryterium musi być wybrany jakiś wariant, klikamy przycisk
.
Znika wówczas wiersz „nie wybrany żaden wariant”, oznacza to, że nie
będzie można nie wybrać wariantu. Tak właśnie postąpiłem.
Przystępujemy do definiowania nowego wariantu. W tym celu podświetlamy
kryterium wyboru, a następnie klikamy przycisk
lub z menu podręcznego wybieramy polecenie Nowy wariant. W wygenerowanym
wierszu w kolumnie Wariant wpisujemy nazwę wariantu. Jeśli chcemy, możemy
od razu dodać do kryterium wszystkie możliwe warianty. Nazwę Kryterium/ Wariantu
możemy w każdym momencie edytować bezpośrednio na drzewie, klikając na nim
dwukrotnie.
Dopisałem dwa warianty: "gr. 9,5 mm" oraz "gr. 12,5 mm".
Możemy teraz przejść do przyporządkowania pozycji kosztorysu do odpowiedniego
wariantu.
Klikamy prawym klawiszem na pozycji kosztorysowej i wybieramy Właściwości
(lub klawisz Ctrl + Enter).
Z Właściwości pozycji wybieramy Warianty.
Zaznaczamy Zależnie od wariantów:, następnie rozwijamy kryterium wyboru, klikamy na właściwy wariant i przeciągamy go na lewe pole. W naszym przypadku przeciągamy "gr. 9,5 mm".
I OK.
Teraz dopisałem do kosztorysu kolejną pozycję, tym razem z płytą gr. 12,5 mm i
jak wyżej dodałem opcję "Dodawaj nazwę do opisu pozycji".
Teraz przyporządkujemy pozycję do wariantu "płyty gr. 12,5 mm" - postępujemy analogicznie, jak wyżej z "płytą gr. 9,5 mm".
Klikamy OK.
Otrzymujemy poniższy ekran.
Ponieważ przypisaliśmy pozycję do wariantu nieaktywnego, pozycja oznaczona
jest bladym kolorem i przekreślona.
Możemy mieć sytuację, gdy jedno Kryterium wyboru to za mało
. Nie ma
problemu, wprowadzamy na Liście wariantów nowe Kryterium wyboru.
Będzie to kryterium „Rodzaj gipsu” z dwoma wariantami „gips budowlany
szpachlowy” i „gips budowlany szpachlowy extra”. Jak to zrobić? Patrz powyżej.
Tym razem jednak będzie nam zależało, aby „gips budowlany szpachlowy extra” był
aktywny tylko i wyłącznie dla wariantu z "płytą gr. 9,5 mm", zaś dla "płyty gr.
12,5 mm" będą dostępne obydwa rodzaje gipsu.
Najpierw musimy dopisać „gips extra” do pierwszej i drugiej pozycji
kosztorysowej. Gdy już to mamy, po podświetleniu interesującego nas materiału,
klikamy na nim dwukrotnie lub naciskamy z klawiatury Ctrl+Enter ew. prawy
klawisz myszy i wybieramy Właściwości.
Po wybraniu zakładki Warianty przeciągamy „gips szpachlowy extra” do
lewej kolumny.
Naciskamy OK.
Operacje z przypisaniem gipsów powtarzamy jeszcze trzy razy, przyporządkowując
odpowiednie warianty dla pozycji 1 i 2 kosztorysu.
Jak widzimy powyżej, w Panelu właściwości - Lista wariantów mamy dwa
kryteria, a w każdym z nich po dwa warianty do wyboru. Bardzo pomocna w tym
miejscu jest informacja, w których pozycjach kosztorysowych warianty występują.
Skomplikujemy sobie jeszcze trochę sprawę, by pokazać jaka moc drzemie w
programie NEX.
Czyli, o czym pisałem powyżej, dla pozycji z "płytą o grubości 9,5 mm" dodamy
wariant, który spowoduje, że pozycja ta będzie aktywna tylko dla gipsu
szpachlowego extra.
Wybieramy Właściwości pozycji oraz Warianty próbujemy przeciągnąć
"gips szpachlowy extra" do lewego pola. Ponieważ mamy już jeden wariant w tym
polu, w momencie puszczenia przycisku myszy pojawi się pasek z przyciskami
pozwalającymi zamienić istniejący wariant na inny (Zamień) lub utworzyć
wariant złożony wykorzystując przyciski LUB, I oraz ALBO
(ten ostatni dostępny jest po rozwinięciu paska ikonką
).
Nas interesuje „I”. Po wybraniu „I” program wprowadza poniższą koniunkcję wariantów.
I OK.
Od teraz pozycja z płytą "gr. 9,5 mm" będzie aktywna tylko wówczas, gdy będzie
aktywny wariant z "gipsem extra".
Poza przypisaniem pozycji, materiału, sprzętu, robocizny, obmiaru, działu do
wyboru „Zależnie od wariantów:”, wyżej wymienione możemy ustawić jako „Zawsze
aktywny” lub „Zawsze nieaktywny”.
Innym sposobem przywiązania działu, pozycji, robocizny, materiału, sprzętu do
wariantu jest otwarcie Listy wariantów, zaznaczenie danego wariantu i
przeciągnięcie go na ten element.
Niezależnie od wybranych wariantów zaznaczony element kosztorysu można aktywować
lub dezaktywować przy pomocy przycisków grupy Warianty:
- oznaczamy element jako aktywny.
- oznaczamy element jako nieaktywny. Odpowiedniki tych przycisków znajdują się
również na pasku narzędzi menu podręcznego wywoływanego dla zaznaczonego
elementu
.
Co się stanie, gdy ustawimy pozycję jako nieaktywną, a w obmiarach innych
pozycji znajdują się odwołania do niej? W takim przypadku program ostrzeże nas o
powyższym i wywoła okno Odwołania do deaktywowanej pozycji.
Jak widzimy powyżej, mamy do wyboru: pozostawić, zastępować
wartością - wówczas wyliczenia zostaną zamienione na wartość, zastępować
wyrażeniem - w polu obok wpisujemy to wyrażenie lub np. odwołanie do innej
pozycji. Gdy dodatkowo zaznaczymy opcję Zastosuj do wszystkich pozostałych
deaktywowanych pozycji, wybrany mechanizm zostanie zastosowany w kolejnych
takich operacjach, jeśli będą miały miejsce. Ja wybrałem zastępować wartością
i nacisnąłem OK.
Gdy zależy nam na wprowadzeniu wariantów dla obmiarów, postępujemy z nimi
analogicznie jak z pozycjami. Tworzymy alternatywny obmiar lub obmiary,
definiujemy dla nich kryterium wyboru i poszczególne warianty przyporządkowujemy
do obmiarów.
Na zakończenie warto sprawdzić, co dały nam powyższe warianty „płytowo-gipsowe”.
Po uzupełnieniu cen, wprowadzeniu stawki robocizny i narzutów kosztorysowych
otrzymujemy na Panelu właściwości - Lista wariantów poniższe informacje:
Teraz można brać/ wybierać/ decydować.